GEDACHT. Vlas en Open Monumentendag: vasthouden wat verdwenen is

Er was veel meer volk op afgekomen dan gedacht. Maar ze hadden er wel op gehoopt, de Verenigde Roters. Ze bestaan nog, de vlassers, al zijn ze al bijna een halve eeuw ex-vlassers. Maar ze hangen eraan vast, aan het vlas van weleer.
Open Monumentendag. Op de grens van Winkel met Izegem gooit één van de laatste vlassers van de streek zijn roterij open, die al bijna een kwarteeuw op slot zat. En in één van de oudste cafés van het dorp vertellen twee generaties vlashandelaars over hoe modern het vlas ineens wel is. Dat er zelfs vlasvezels in de portieren van de nieuwe Mercedessen steken. Hip en duur dus, dat vlas.

Wiegende zeeën

En mooi. Op het veld. Sinds enkele jaren wordt er hier weer wat vlas geteeld. Het mooist is de vlaschaard als hij in bloei staat. 'Weiden als wiegende zeeën', dacht ik - het vers komt uit een lied van Veremans - toen ik zo'n vlaschaard voor het eerst in bloei zag. Enkele weken later lagen de stengels te rotten op het veld. Veldroten, noemen de vlassers dat. Vroeger een minderwaardige vorm van roten, maar toen waren er nog de roterijen en hun rootputten.


Naar rot en dood
We hoeven het woord maar uit te spreken en meteen ruiken we de weeë geur van de rottende stengels. Een keertje - het is jaren geleden, we waren nog voltijds kind - stonden er vlaskapelletjes in de weide in onze straat. Het vaal stuk grond waar anders alleen maar verveling huisde, werd ineens een paradijs om er te ravotten en te slalommen langs, door en over de vlaskapellen. Dat ze verschrikkelijk naar rot en dood geurden, maakte ons niet uit. Dat was anders toen we ons 's avonds moe en uitgeteld languit in de zetel vielen. De geur van geroot vlas was verworden tot een ondraaglijke stank die als een wolk om ons bleef hangen. Alsof de hele huiskamer ineens aan het roten ging. Dagenlang achtervolgde de geur ons, dachten we en hoe meer we met onze neus gingen snuiven, hoe vaster de verdorvenheid zich in ons neus leek te nestelen.

De trots van de vlassers
Het zal die geur van rotend vlas wel niet zijn die de vlassers van weleer hoog in het vaandel zijn blijven voeren. Maar wat dan wel dat ze zo massaal naar zo'n Open Monumentenevenement zijn komen kijken? Waar halen zij die trots over industrie die op heel korte tijd massaal verdween? Voor mij ligt de rijkelijk geïllustreerde brochure die de Verenigde Roters hebben uitgegeven naar aanleiding van Open Monumentendag. Op de front prijkt de watertoren die ze zelf hebben laten bouwen voor  een kilometerlange privé-waterleiding van de Oude Mandelarm naar de aangesloten roterijen. Een toen indrukwekkende investering die - zo bleek achteraf - niet rendabel was. Dat het nu ondenkbaar is dat industriëlen zomaar een kilometerlang en breed vertakt netwerk zouden aanleggen, dat het nu niet te doen zou zijn om tientallen ondernemers rond zo'n project te verzamelen... zit daar de trots?  Of steekt ze in de vindingrijkheid - innovatie noemen ze dat nu - die de vlasstiel veronderstelde? Per slot van rekening werden de machines om het vlas te bewerken haast ter plekke uitgevonden en gemaakt.

De kracht van de verandering

Op onze gemeente, in Izegem, maar zeker ook in buurgemeenten als Gullegem en Wevelgem zijn nog loodsen in het straatbeeld te zien die een vlasverleden achter de gevels verborgen houden. Het vlas was alom aanwezig en ineens, op heel korte tijd, was het gedaan. Honderden, duizenden mensen verloren hun job en toch... eind de jaren zestig, begin de jaren zeventig veroorzaakte dat niet meteen een crisis die de samenleving in haar wezen raakte. Er werd volop omgeschakeld. Loodsen werden gesloopt, omgebouwd tot garages, opslagplaatsen, winkelmagazijnen en voor de rootputten bedachten ze ineens dat het wel eens  bijzonder geschikte plaatsen voor het kweken van champignons zouden kunnen zijn. De kracht van verandering... Zouden wij, die de mond vol hebben over flexibiliteit, innovatie en creativiteit, zouden wij die kracht nog op dezelfde succesvolle wijze in ons hebben?